Overvakinga som gir grunn til uro

Om lakseindustrien sin trong for å skape sitt eige verdsbilete og forsøket på privatisering av forvaltinga av felles ressursar.

Skandinavisk Naturovervåking AS har i 2017 overvaka oppgangen av laks og sjøaure i m.a. Granvinsvassdraget ved hjelp av videokamera. Føremålet skal vere å skaffe fram «kunnskap som er mest mogleg sann», slik oppdragsgjevaren Lingalaks AS og Tombre gruppen vel å uttrykke det.

Lat oss med ein gong slå fast at rapporten frå Skandinavisk Naturovervåking AS gir oss ingen nye svar. Resultatet er derimot ei stadfesting av den negative trenden ein har sett gjennom år. Om lag 800 gytefisk av sjøaure har passert kameraet i løpet av sesongen frå mai til oktober. At det er registrert i overkant av 3000 ungfisk av 4000 fisk ligg også innanfor ei normal fordeling. Det er vanlegvis meir umoden enn moden fisk i ein bestand. Men 4000 fisk i Granvinsvassdraget er langt unna det ein skal kunne forvente og kva som er potensialet i vassdraget.

Sjøauren lever delar av sitt vaksne liv i fjorden. Den er difor svært eksponert for påverknad av lakselus frå det intensive lakseoppdrettet i fjordsystemet. Ein påverknad som tidleg på 1990-talet og utover førte til ein dramatiske knekk i bestandane. Dette faktumet unngår rapporten å drøfte når ein gjer forsøk på å finne forklaringa på den historiske utviklinga. Sjøaurebestanden i Granvin har til no av forvaltinga ikkje vore rekna som kritisk truga, ei vurdering som m.a. er basert på den årlege gytefiskteljinga utført av UniMiljø.

Utviklinga i Granvinsvassdraget er ikkje noko unntak. Nedgangen gjeld for dei fleste vassdraga og er mest dramatisk i midtre delar av Hardangerfjorden. Sjølv om inntrykket av at lusetrykket år om anna har blitt mindre dei seinare åra, har ikkje dette vore nok til at bestandane har klart å ta seg opp att.

Talet på laks som er observert, er også bekymringsfullt. Ikkje minst når ein også veit at laksen har vore freda i over 2-tiår. Eit resultat ein må sjå i samanheng med påverknad av lakselus og rømd oppdrettsfisk. Trass mange år med stor lokal innsats med uttak av rømt industrifisk, erfarer ein at minst 50 % av den fisken ein i dag finn på gyteplassane, anten er rømlingar eller er sterkt påverka av fisk frå oppdrettsindustrien.

Lingalakssjef Erlend Haugervoll uttrykkjer seg slik til avisa Hordaland: «(...) det er naturleg for oss som driv med oppdrettslaks å tenkja at verksemda vår har fylgjer for villfisken. Difor er det viktig at me søkjer kunnskap som er mest mogleg sann.» Ingen fjordsystem er betre kartlagde kva gjeld årsak og kva fylgjer oppdrettsaktiviteten har for fisk og fjordmiljø enn Hardangerfjorden. Den forskinga er leiande og nyt stor anerkjenning også i internasjonale miljø.

Men her er vi ved kjernen av kva denne saka eigentleg dreiar seg om. Resultata frå anerkjende forskingsmiljø blir fornekta og bortforklarte fordi dei ikkje passar næringsaktørar med vekstambisjonar. Difor ser ein behovet for å skape si eiga verkelegheit, bidra til forsking som gir «kunnskap som er mest mogleg sann». Vi har sett andre næringar i same situasjon der målet har vore å endre fokus, bortforklare eller å bagatellisere konsekvensane av eigen påverknad.

Privatiseringa av forvaltinga av våre felles ressursar og allmenningen fjorden, er med dette i ferd med å ta nye steg i feil retning. Det er det denne saka eigentleg dreiar seg om. Det burde uroe langt fleire enn dei av oss som er opptekne av å få tilbake haustbare bestandar i fjorden og vassdraga våre, til stor glede for innbyggarar flest og dei som vil besøke oss.

Hardangerfjord Villfisklag

Sven-Helge Pedersen