Baklengs inn i framtidskjøkkenet

Ser av HF 8.3. at rådmannen sterkt tilrår politikarane om å gå vidare med eit framlegg om eit nytt sentralt felleskjøken til institusjonar i Kvam. Dette går mot vedtak gjort i heradsstyret i november 2018 om Strandebarmheimen, og ikkje minst går det mot sentrale politiske føringar, samt lokale ynske. Dette er mot straumen.

Alle fagfolk, både innan ernæring og eldreomsorg, vil ha maten attende til kvar einskild institusjon. Staten signaliserer nye tilskotsordningar i 2020 for kommunar som vil byggja nye, eller opnar gamle, institusjonskjøkken. Her er det både pengar, helse og trivnad å henta. For å laga eit nytt sentralkjøkken, er det truleg ikkje statlege midlar å henta.

No har Kvam mogelegheit til å få statlege midlar til eit skikkeleg kjøkken på den nye Strandebarmheimen. På lang sikt vert målet å få slike løysingar også ved dei andre institusjonane i Kvam. Det skal ein altså takka nei til til fordel for å byggja eit nytt sentralkjøkken?

Er dette den «oppsiktsvekkjande framtida» som ventar bebuarane i Kvam?

Dersom ein er oppteken av arbeidsplassar i Kvam, så vert det minst like gode arbeidsplassar av at maten vert laga lokalt på kvar institusjon.

I saka viser rådmannen til erfaringar frå Gloppen kommune. Men Kvam er ikkje Gloppen. Gloppen har berre éin institusjon, og dei aller fleste brukarar og bebuarar bur innanfor nokre hundre meter frå denne. Då seier det seg sjølv at her er det bra med eitt kjøkken. Kvam har fleire institusjonar og er sju mil lang. Å samanlikna seg med ein kommune som Gloppen vert difor svært misvisande.

Det handlar ikkje berre om Strandebarm, men om alle institusjonane i Kvam. Alle har eit krav på individuelt tilpassa, skikkeleg god og velsmakande mat. Me veit frå grundige undersøkingar at underernæring er eit problem blant eldre på institusjonar i Noreg. For å bekjempa dette, må ein få tilbake gleda og forventninga rundt måltida. Ein stor del av dette er forventninga som kjem gjennom lukta ein får i heimen under matlaging. Dette ser me sjølv når me har julematen på kok og lukta spreier seg i huset.

Har ein bygt om eller kasta dei gamle kjøkkena på institusjonane, så er tida no inne for å planleggja korleis me skal få dei attende. Bergen kommune har allereie sendt ut handlingsplan for kommunal mat og ernæringsarbeid på høyring, der m.a. lokal matproduksjon skal utgreiast for alle institusjonar. For det er det som er framtida. At me ikkje, i kampen om midlar, får til alle kjøkken i Kvam samstundes, får så vera. Då får ein ta ein institusjon om gongen til me er ferdige.

Me veit at heimelaga mat, laga og servert på staden er det beste. Det synest alle vera einige om. Dersom ein vurderer eit felleskjøkken som eit alternativ, lyt ein i alle fall ta seg tid til å utgreia godt dei to alternativa; felleskjøkken mot lokale institusjonskjøkken. Kva er det som hastar så mykje no at det vert ei hastesak utan eingong skikkeleg saksutgreiing? At kontrakten med dagens leveringsfirma går ut 1.3.2020, har ein visst om heile tida, og det kan ikkje vera noko problem å forlengja denne fristen så lenge heradet vil.

Dette handlar om ein viktig del av ei kjerneoppgåve som er pålagde kommunen. Dette råkar dei sårbare gruppene våre, som eldre og sjuke, brukargrupper som ikkje er vane med å klaga eller har mogelegheit for det. Begynn difor med å ta stilling til kva tilbod og kvalitet ein ynskjer å tilby våre svakaste grupper. Finn så ut kva det reelt vil kosta med dei ulike alternativa, dersom det er prisen som skal styra dette.

Eller det enklaste: Korleis vil du ha det når det vert din tur til å eta den kommunale maten?

Det handlar om prioritering og respekt for brukarane.

Følgjande er klipp frå Stortingsmelding nr. 15 (2017-2018), «Leve hele livet - En kvalitetsreform for eldre»:

«Eldre som får i seg nok mat og riktig mat, har det bedre og holder seg friske lenger. Derfor er god mat og gode måltider en viktig del av den nye reformen for eldre.»

«5. Kjøkken og kompetanse lokalt. Alle kommuner bør ha kjøkken- og matfaglig kompetanse i helse- og omsorgstjenesten, uavhengig av hvor maten produseres. For å sikre god mat og riktig ernæring, er det også viktig at det lages gode rutiner for hvordan maten skal tilberedes og serveres. Regjeringen vil utrede utformingen av et eget tilskudd til renovering, etablering eller gjenetablering av lokalkjøkken på sykehjem f.o.m. 2020. Det skjer etter modell av tilsvarende ordning i Danmark, der målet har vært å gi de eldre innbyggerne bedre måltidsopplevelser og gjøre matlagningen til en større del av hverdagen. Utformingen av tilskuddet skal utredes i 2019.»

Laga sitt syn på saka

Det synest lite framtenkt ikkje å planleggja og byggja fullverdig kjøkken ved alle institusjonane. Dette er no på full fart inn att i tida, og endåtil statsministeren snakka om dette i ein nyttårstale. Det politiske ordskiftet i Kvam har også uttrykt ynske om å taka matlaginga «heim att». Fleire og fleire institusjonar i nærområdet, nasjonalt og internasjonalt går attende til «institusjonskjøkken» med godt resultat. Det handlar både om trivnad, helse og økonomi. Ja, faktisk økonomi òg. Fleire institusjonar melder om sparte pengar med lokalt laga mat! Då kjøkenet på Strandebarmheimen i si tid vart lagt ned, var det ikkje av økonomiske omsyn, men for å få det likt i kommunen. Alle saknar denne funksjonen.

Det hadde vore flott og praktisk om ein i denne samanheng også kunne tilby ei spanande løysing med servering av varm mat også for besøkjande og pårørande, og kan hende endåtil eit kjøkkensamarbeid med skulen og barnehagen.

I tillegg til trivnad og helse ville då kjøkkenet også gjera at institusjonane vart gode og viktige møteplassar i bygdene. Dette ville vera ei særs god løysing i alle bygdene.

Me er overtydde om at lokalt laga mat er den beste løysinga; både fleksibelt ernæringsmessig og bra av omsyn til miljøet og trivnad, men også økonomisk. Maten skal vera eit høgdepunkt på dagen for eldre og sjuke. Det vil vera eit feilgrep ikkje å leggja til rette for dette no.

Me ynskjer difor sterkt at det vert bygd eit fullverdig kjøkken i Strandebarm med det same ein er i gang.

Skulle ein ikkje lukkast med å få dette i drift ved oppstart, er det heilt turvande at arealet for framtidig kjøken er tilrettelagt slik at det enkelt kan utrustast og nyttast som eit tenleg kjøken.

Respekt for heradsstyret

Seinast i november 2018 gjorde heradsstyret i Kvam vedtak om at det skal leggjast til rette for institusjonskjøkken, helst på hovudplan, på den nye Strandebarmheimen. All offentleg merksemd nasjonalt og lokalt styrkjer trongen for ei slik løysing. Så har administrasjonen ved rådmannen i vinter gjort eigne vurderingar som slår fast at dette ikkje lenger er aktuelt. Korleis kan rådmannen ignorera eit vedtak i heradsstyret, og på eige hand konstatera at dette ikkje lenger er aktuelt i ei så viktig sak? Det synest som om heradsstyret no vert pressa til å gjera eit nytt vedtak utan at ein har utgreidd saka, og utan å vita kva ein vedtek korkje i pris eller kvalitet. Her er mange spørsmål.

Kan nye Strandebarmheimen verta et pilotprosjekt for mat ved institusjonar i Kvam?

Dette kan vera eit passande høve for Kvam til å prøva konseptet med lokallaga mat i institusjonane, slik regjeringa og fagfolk innan eldreomsorg tilrår.

Ved å prøva dette ut ved den nye Strandebarmheimen, kan ein få testa i mindre skala korleis dette påverkar helse og trivnad hjå pasientar og heimebuande som kan nytta tilbodet. Likeins får ein testa korleis det slår ut økonomisk for heradet.

Slik ein les dei politiske signala og insentiva frå staten, vil dette vonleg vera eit viktig og heilt naturleg tilbod ved alle eldreinstitusjonar i Kvam om nokre år.

Strandebarm grendautval

Oma grendautval

Mundheim grendautval

Innstranda grendautval.

Kvam Demensforening

Strandebarm Pensjonistlag

Oma Kvinne- og familielag

Strandebarm kvinne- og familielag

Mental Helse Kvam