Lyser opp gamal bergkunst

Det eine av dei tre helleristingsfelta i Vangdal vil til hausten få ei spesialutforma lyssetjing.

Denne vil gjera figurane på Salthamaren meir synlege. Det vert òg planlagt ein betre sti og ein meir tenleg rampe.

Helleristingane er kring seks tusen år gamle, opplyser bergkunstforskar Trond Lødøen ved Universitetsmuseet i Bergen. Det dreiar seg om eit felt med tre dyrefigurar, truleg hjort, og ein stilisert menneskefigur. Figurane ligg innanfor tradisjonen med veideristingar frå eldre steinalder, ifølgje Wikipedia.

Kultur- og idrettsavdelinga i Hordaland fylkeskommune (HFK) har søkt om eit tilskot på 400.000 bergkunstkroner i statsbudsjettet til prosjektet.

Fylkeskommunen, Statens vegvesen, Universitetsmuseet i Bergen, Kvam herad og grunneigaren samarbeider om tiltaket.

Enn så lenge er prosjektet delvis på søknadsstadiet, men ein vonar at finansieringa vil verta snarleg avklara, slik at det er råd å fastsetja når arbeidet kan ta til.

Lovande prøve

Bergkunsten skal lyssetjast med farga lys frå to vinklar. Prosjektet har knytt til seg profesjonelle lysingeniørar som har funne fram til rett bølgjelengd, farge, spreiing og styrke på LED-lyset som skal nyttast. Lyset vil få fram skuggar og kontrastar i berget, slik at ristingane vert synlege. Ved prøvelyssetjing var resultatet svært vellukka. Det er framleis ikkje avgjort korleis lyset skal styrast. Ein kan velja mellom rørslesensor eller manuell brytar, og kor lenge lyset skal stå på.

Helleristingane vil vera dekte til under arbeidet for å sikra at dei ikkje vert skadde.

Klart til hausten

Vangdal er eit av dei fyrste felta i Noreg som får ei slik tilrettelegging, noko som signaliserer ein heilt ny agenda for synleggjering av bergkunst med kunstig lys, ifølgje Lødøen.

Totalkostnaden med prosjektet vil koma på mellom ein og halvannan million kroner. Prosjektet er planlagt gjennomført til sommaren, med opning til hausten.

Statens vegvesen skal rusta opp rasteplassen i Vangdal med nytt møblement, nye skilt og lyssetjing for å gjera det attraktivt å stoppa der når det er mørkt. I 2018 søkte fylkeskommunen om pengar til nytt skilt i Vangdal, og skiltet er i skrivande stund undervegs. Stien vil få trapper i særleg bratte parti. Det er dessutan planlagt lys på den nye stien. Full universell utforming er ikkje mogleg på grunn av stor høgdeskilnaden mellom rasteplassen og bergkunsten, men det vil koma ein benk om lag halvvegs langs stien og på rampen.

- Vangdal svært veleigna

Seniorrådgjevar og arkeolog ved kultur- og idrettsavdelinga i fylkeskommunen, Solveig Lohne Rongved, opplyser at fylkeskommunen fekk ein førespurnad frå turistvegseksjonen i vegvesenet om samarbeid om kulturminne ved rasteplassar langs Nasjonal turistveg Hardanger. Universitetsmuseet i Bergen inviterte fylkeskommunen med i eit forprosjekt for å finna ut om det var stader med helleristingar i Hordaland som eigna seg for lyssetjing. Vangdal synte seg å vera eit godt alternativ.

Det øvre feltet i Vangdal er alt lagt til rette med sti og rampe, og ein har i fyrste omgang valt å utbetra det som alt var tilrettelagt.

- Spanande turistattraksjon

- Prosjektet vert eit fint tiltak for å styrkja Nasjonal turistveg Hardanger, og vil gje dei tilreisande eit spanande reiselivsprodukt òg i vinterhalvåret, opplyser Therese Ruud frå turistvegseksjonen i Statens vegvesen til HF.

Ein har i dei seinare åra slutta med å måla helleristingar med raud farge, noko som elles i verda ofte vert omtala som profesjonell helleristingsvandalisme, ifølgje Lødøen.

Utfordringa vert at bergkunsten er lite synleg. Målet med prosjektet er at ristingane skal verta synlege slik dei ein gong var.

I våre dagar er bergkunsten av og til godt synleg, andre gonger mest uråd å sjå. I skrått lys på ettermiddagen eller med lykt trer figurane klart fram.

Den klare, friske bergarten som ein gong gjorde ristingane så synlege, er no forvitra, slik at bergkunsten er vanskelegare å sjå enn den var då han vart laga. Det er strengt forbode å rissa linene djupare, då dette vil øydeleggja bergkunsten, og måling er heller ikkje svaret, ifølgje Lødøen.

Gjennom prosjektet vil ein syna kor mykje meir levande figurane vert med kunstig lys. På denne måten er det von om at folk skal forstå at ein ikkje kan venta at helleristingane skal vera like synlege alltid.

- På same måte som ein ikkje kan oppleva midnattssol, nordlys og måneskin midt på dagen, er det nettopp om kvelden og i mørket at bergbileta vil visa seg like magiske som dei ein gong var, fortel Lødøen til HF.

Søkjer om dispensasjon

Tiltaket er søknadspliktig etter kulturminnelova sidan det vil føra med seg inngrep i kulturminnet. Fylkeskommunen har difor dialog med Riksantikvaren og vil søkja om dispensasjon for arbeidet.

Finansiering av prosjektet vil vera eit spleiselag mellom staten, fylkeskommunen, vegvesenet, Universitetsmuseet i Bergen og Kvam herad.

Drifta av rampen og plattforma er tenkt vareteken av Kvam herad. Ettersom lysa på rasteplassen vert fylkeskommunen som vegeigar sitt driftsansvar, er målet at drift av all lyssetjinga skal gå inn som ein del av den fylkeskommunale driftsavtalen om rasteplassen.

Håkon Norheimredaksjon@hf.no