95 år sidan førre norske nobelprisvinnar: ny gruppe «Dei fire store»

Det er no ei ny gruppe «Dei fire store» beståande av norske nobelprisvinnarar, seier ein litteraturvitar.

Det er ein slags raud tråd mellom dei fire, seier ein annan.

Når Fosse søndag får Nobels litteraturpris i Stockholm, skjer det noko få nolevande nordmenn har opplevd. Sist ein norsk forfattar fekk prisen, var i 1928. Då gjekk han til Sigrid Undset.

Gyldendal nytta i si tid begripe «De fire store» som marknadsføring av bøkene til Henrik Ibsen, Bjørnstjerne Bjørnson, Alexander Kielland og Jonas Lie. Omgrepet vart etter kvart ein del av norsk litteraturhistorie.

– Når vi no har ei ny gruppe på fire, nemleg Bjørnson, Hamsun, Undset og Fosse, så er det vel ikkje stort meir dei har til felles enn kjærleiken til norsk språk, litteratur, natur og kultur. Det er jo ikkje så reint lite, viss ein tenkjer seg om, seier professor Ståle Dingstad i nordisk litteratur ved Universitetet i Oslo til NTB.

At det no har gått heile 95 år mellom prisvinnar nummer tre og fire, kan ha fleire årsaker, meiner Dingstad. Mellom anna gjekk prisen dei første 30 åra berre til europeiske forfattarar, med berre eitt unntak. Deretter vart det opna for forfattarar frå heile verda.

– Men det må nemnast at ikkje alle dei vi reknar blant våre beste forfattarar, har hatt eit internasjonalt gjennomslag som kan måle seg med Jon Fosses suksess på teatera verda over. Det har definitivt bidrege til at han fekk prisen, meiner Dingstad.

– Handlar om forma og rytmen

Førsteamanuensis Zsofia Domsa ved Institutt for språk og litteratur ved NTNU har doktorgrad i Jon Fosse og har kjent han i over 25 år.

Sjølv om det ikkje nødvendigvis er nokon konkrete likskapstrekk mellom dei fire norske nobelprisvinnarane, er realisme ein raud tråd, meiner Domsa.

– Alle desse fire skriv om noko som er kjempeviktig for å kunne forstå oss sjølve, altså dagens eller mennesket til samtida, seier ho til NTB.

– Men samtidig i tildelinga av nobelprisen ligg det ein slags idealisme. Det seier noko om kva slags lys som blir kasta over litteraturen akkurat i det året prisen blir delt ut. Dette endrar seg ganske raskt, som vi har sett.

Ho seier at det ikkje er plotta eller handlinga som er sentralt i Fosses verkar, men at det handlar om forma og rytmen i språket.

– Det er ikkje ein sånn ferdig lærdom som ein trekkjer ut av det. Men det er meir eit slags blikk på verda.

Fosse-undervisning på NTNU

Ho viser til at det er stor interesse for norsk litteratur verda over, med norske forfattarar på nominasjonslister til dei fleste høgthengande internasjonale prisane.

– Fosse bruker ikkje det vestnorske som ein kulisse. Det er ein del av personlegdommen og forma, at det regnar, at det er vind. Det er noko ekte og autentisk ved det, og det er dét folk som les over heile verda, har lyst til å oppleve, seier Domsa.

Denne hausten har Fosses verk vore ein sentral del i eit av emna ho har undervist i på NTNU. Då nobelprisen vart kunngjord, skapte det glede og engasjement blant studentane, fortel ho. Og no får ho mange førespurnader om å skrive og snakke om Fosse i Ungarn.

– Til og med det ungarske Vitenskapsakademiet har bede meg om å halde ei førelesing om Fosse i samband med prisutdelinga. Det er stas å kunne promotere både forfattarskapen hans, norsk litteratur og litteraturforsking som fag i dette høvet.

(©NPK)