Dominoeffekten

Richard Sheldon Laird Brekne (67) kan sjå tilbake på mange tilfelle i livet som har ført han dit han er i dag, men pianostemmaren og sosialisten rettar heller blikket mot himmelen.

– Mitt liv er ein berg-og-dal-bane.

Brekne – av mange kjende kalla berre Rigs eller Ric – ynskjer velkomen til Siribu nedst i Aarhus-feltet på Kvamskogen. Det er ei veke til julaftan. Dagen er velsigna med eit lite snøfall, men regnet er på veg.

Inne gjev mengda med julepynt eit lite hint om bakgrunnen til hytteeigaren.

– Me er veldig julete. Og dette er nok ikkje halvparten av det som skal opp.

Snart førti år har gått sidan Brekne kom frå USA til Noreg for aller fyrste gong 9. august 1981, til den norske kvinna som han hadde treft då han var på marineoppdrag på Tahiti og ho arbeidde for eit føretak som utvann verdiar frå sjøbotnen. Romansen var som teken ut av ein Hollywood-film, fortel han.

– Planen var å vera på besøk i Noreg i ein månad. Eg kom meg ikkje ut av landet på fire år.

Kva han skulle ta seg til, ana han ikkje då han kom, men han hadde vakse opp i den vesle musikkbutikken til mora og sidan fått opplæring i pianostemming av den no avdøde broren.

Han kom i kontakt med Moldejazz, som streva i kampen mot Nattjazz og trong ein meir dugande stemmer. Brekne, som òg arbeidde for Nattjazz, viste seg å vera både snøgg og effektiv. Dei neste 17 åra stemde han instrumenta i Molde. Sjølv etter at han var skild tidleg på 1990-talet og måtte reisa tilbake til USA for å koma seg vekk frå alt saman, la Moldejazz ut for flybilletten hans kvart år.

På dei vel ti fyrste åra i Noreg hadde han vorte sterkt fornorska. Då han sat i heimlandet etter skilsmålet og såg på Lillehammer-OL på fjernsynet – han hadde eigentleg planlagt å vera til stades personleg –, gjekk det brått opp for han:

– Eg fekk eit ekstremt anfall av heimlengt. Eg måtte tilbake til Noreg, min nye heim. Eg kom att med tusen dollar i lomma og ingenting anna.

Valet var heldig. Etter mellomspelet i USA trefte han igjen Siri Sløk Mjelde, som han hadde kjent heilt sidan han kom til landet fyrste gong. Snart var dei eit par. Sidan har dei halde i hop.

Den sjølvlærte pianostemmaren hadde allereie knytt kontaktar i flygelprodusenten Steinway i mellomtida. Han arbeidde fyrst for Yamaha, sidan for Steinway, og tok undervegs ymse kurs, seminar og utdanning for å utvida den formelle kompetansen.

I 2005 overtok han ansvaret for det pianotekniske arbeidet i Festspillene i Bergen. Han instruerer andre teknikarar og har skrive artiklar i internasjonale tidsskrift. Til dagleg er han ansvarleg for drift av flygel og piano i Grieghallen og Bergen filharmoniske orkester.

I dag er Brekne ein av svært få stemmarar som Noregs mest kjende pianist, Leif Ove Andsnes, aksepterer når konsertinstrumenta hans skal stemmast.

Far til Brekne var prest i den presbyterianske kyrkja i USA. Yrket er bakgrunnen for at familien flytta fleire gonger. Brekne er fødd i Nebraska, men budde sidan i mellom anna New York, Whitefish i Montana og i California. Foreldra er avlidne for lengst, og Brekne har ikkje sterke band til slekta i dag.

Sjølv er han ateist, men han fann grunnverdiar i trua til faren som har prega han sidan. I dag er han medlem i partiet Raudt.

– Eg er den fødde sosialist. Eg ser mykje godt i basisen for den abrahamske moralen: Ein skal vera god mot einannan og ta vare på kvarandre i samfunnet.

At han fann seg betre til rette i Noreg, var ikkje tilfeldig. Amerika vart for sprøtt for han.

– Då eg gjekk av båten frå Newcastle til Oslo, var det som om eg mista ei bør. Amerika er veldig konkurranseorientert. Mobbing er name of the game over there. Ein meiner nesten at det skal tillatast. Ein skal læra seg å leva livet og slåst i staden for å sjå etter fredelege løysingar.

Sjølv hadde han opplevd mobbing og hadde kanskje dårlege føresetnader for å lukkast. Dette sat han og filosoferte over då han for ei tid sidan sat i heimen til Edvard Grieg og arbeidde med ei omfattande rehabilitering av flygelet til den mest kjende norske komponisten.

– Det eine førte til det andre. Det er som dominospelet – heilt tilfeldig.

Siribu var knapt femti rutemeter då hytta vart kjøpt i 2010. Sidan har eigarane lagt inn vatn og avløp, utvida og reist ei bu med carport på tomta. Brekne vedgår at eigedomen no, med varme i golvet og det som verre er, nærmar seg å vera i grenseland for kva ein kan kalla ei hytte.

– Omgrepet er utvaska. Eg er ein slik som vert litt provosert av det. Når du ser desse «husa» med panoramavindaugo og jacuzzi, er det ikkje snakk om hytter. Dei er fritidsbustader. Ei hytte er lita, primitiv og kanskje utan vatn og avløp. Eg har problem med å kalla Siribu ei «hyttehytte» lenger, men målet vårt har vore å ta vare på så mykje som mogeleg. Kvar sin smak, eg meiner ikkje å kritisera nokon, men ut frå norsk historie og kultur burde omgrepet hytte vore betre beskytta. Om ein vaskar ting ut for mykje, mistar me – eg seier me fordi eg reknar meg som meir enn halvt norsk etter kvart – kontakten med bakgrunnen og historia vår, seier han.

Dei moderne og luksuriøse fritidsbustadene er døme på det Brekne meiner skil dagens Noreg frå det landet han kom til i 1981. Han møtte det han kallar dugnadssosialisme i ein nasjon der det var viktig å ta omsyn til og ta vare på kvarandre. Desse verdiane synest han er i ferd med å forvitra.

– Noreg har vorte eit Little America. Individa tenkjer stort sett på kvar sitt. Me tek mindre omsyn til kvarandre og hjelper kvarandre mindre, og er mykje meir materialistiske. Det er kanskje ei naturleg utvikling når ein har det så bra.

Amerikanaren ser utviklinga i samanheng med problemstillingar knytte til dømes til klimaendringar. Skal me oppnå betring, krevst ubehagelege omstillingar, men mennesket har ei eiga evne til å sjå bort frå og skyva frå seg trugsmål. Difor vert ein person som Greta Thunberg latterleggjord av mange, meiner han.

– I staden for å møta henne med ein rasjonell og sakleg diskusjon, avskriv me alt og hoppar på konspirasjonsteoriar om at store selskap gjer seg rike på klimaproblema. Menneske er eit avansert dyr som er flink til å utvikla verktøy, men me manglar evna til å tenkja saman og vurdera kva oppfinning me skal gå vidare med og kva me skal leggja vekk. Då drit me i om det er eit atomvåpen eller ein giftig gass me produserer. Me manglar evna til å slutta med det me utan tvil ikkje burde halda på med.

Lokalt meiner Brekne at Kvam herad bør ha hovudet med seg i utviklinga av Kvamskogen, eit område kvemmingane etter hans oppfatning burde satsa mykje meir på.

Men framtida ligg ikkje i bygging av store husværekompleks og kjøpesenter for å etterlikna andre hytteområde, trur han. I staden bør både heradet og private næringsinteresser investera i enkle grep som i minst mogeleg grad råkar den urørte naturen, men bidreg til auka aktivitet og interesse: stiar, sykkelvegar, skikkeleg skilting og merking og gode turkart.

– Slikt set eit lite fotavtrykk, men skapar aktivitet. Enkelte ynskjer massiv hyttebygging, men det meiner eg er heilt misforstått. Ein bør heller pressa på for å byggja gang- og sykkelveg, seier Brekne.

Han er ingen tilhengar av tiltak som tilfører området mykje meir lyssetjing. Utanfor Siribu finst nemleg eit lite, rundt bygg. Innhaldet er noko av årsaka til at han og Siri – ja, hyttenamnet er basert på namna til eigarane – valde å investera i hytta på Kvamskogen. Brekne har i mange år hatt interesse for teleskop, og gutedraumen gjekk i oppfylling då han fekk eit slikt av kona. I dag har han to. I det spesielle uthuset kan han retta dei i kva retning som helst.

Fotografering er ein annan hobby, som har resultert i tallause bilete frå kvamskogfjella. Dei siste åra har Brekne kombinert dei to hobbyane og kasta seg over den meir tidkrevjande sysselen astrofotografering. Dei få som driv med slikt, veit at ei stor utfordring – i tillegg til komplisert teknikk – er lys som gjer det vanskeleg å få auga på stjerner og andre himmellekamar.

– Norheimsund sender opp mykje lys, og er det fint vêr, må me berre håpa at lysa ved Furedalen skisenter ikkje står på om natta, seier han.

Han synest Kvamskogen bør klara seg utan lysløyper. Med dagens gode hovudlykter er det heilt meiningslaust å snyta seg sjølv for fantastiske naturopplevingar ved å lyssetja traseane, synest han.

Brekne er administrator i ei gruppe for astrofotointeresserte. I tillegg er han av ein av fire administratorar og ein flittig bidragsytar i gruppa Kvamskogen, som han danna 1. mai 2015.

Ho var opphavleg tenkt som ei gruppe for 35 i familien og omgangskrinsen, men det vart snøgt klart at påfunnet fylte eit stort vakuum. 24. august passerte medlemstalet 3.000. I dag er vel 5.800 med i gruppa.

– Fokuset er stort sett på kos, men me toler litt diskusjon om aktuelle saker. Sal tillèt me ikkje. Om eg tillèt éin å fremja sin agenda, må eg tillata alle å gjera det. Om du har livets rett, provar du det ved å byggja opp di eiga gruppe, seier administratoren.

Sjølv legg han gjerne ut korte oppdateringar om vêr, vind og snøtilhøve, gjerne ispedd eit og anna bilete av utsikta frå Siribu, og haustar kommentarar frå kjende og ukjende.

Fartsgrenser, bompengar og tunnel forbi Tokagjelet er nokre av gjengangarane som vert drøfta i fjesbokgruppa. Brekne forstår godt at ikkje minst tunnelen – som set ynsket om kort veg til Bergen for å få langsiktig utvikling, opp mot ynsket om kort veg mellom Kvamskogen og Kvam – er eit dilemma for kvemmingane.

Sjølv tenkjer han at sikker veg i Tokagjelet er fyrste prioritet, og at det i seg sjølv kan ordnast med ein kort tunnel. Dess lenger vest tunnelen kjem, dess meir truleg er det at folk i hans del av Kvamskogen heller vil handla på Bjørkheim i Samnanger enn å betala endå meir bompengar for å koma til Norheimsund. Etter hans syn bør staten bidra med meir for å få prosjektet gjennomført.

Litt mindre diplomatisk er han i fartsgrensediskusjonen.

– Eg vil ha 60-grense. Nokre set opp meiningslause reknestykke om kor mange dagar dei mistar per år om turen tek fem minutt ekstra kvar dag. Stå opp litt tidlegare, så får du det att! seier han.

Gang- og sykkelveg må på plass snarast, meiner Brekne, som ikkje har sans for argumentet om at få går langs fylkesvegen i området.

– Det er feil. Biletet har endra seg mykje. Risikoen aukar år for år. Ein del har bratte stiar opp til hytta og må stå i vegkanten og spa seg veg om vinteren. Dei fleste er flinke til å ta omsyn og køyra etter forholda, men nokre køyrer i 90–100 uansett om dei kan. Om det kjem ein slik på feil stad til feil tid … Det er eit under at det ikkje har skjedd dødsfall her. Å venta til det skjer, er idiotisk.

Etter ti år i Siribu har kjærleiken til Kvamskogen vakse. Han og kona har hatt mange fine turar både med og utan ski til kjende turmål som Breidarusti, Såta og Kvitingen. Slekta til Siri har hytte like ved, og kvar påske lagar familien til diverse påskemoro.

Eit uheldig møte med helsevesenet som enda med ein mislukka kneprotese, har innskrenka aksjonsradiusen til Brekne. For tida er han nøgd om han maktar ein liten rusletur – og endå meir nøgd om ikkje kneet går til streik dagen etter. Vona er at det same vesenet skal klara å ordna opp i problema, slik at han kan få nye, lange turar i omgjevnadene som er han så kjære.

Brekne forlèt heimen i Bergen sentrum og set kursen mot hytta så ofte han kan, gjerne kvar helg og i alle feriar. Når han trappar ned yrkesaktiviteten, reknar han med å halda til minst ein tredel av året på Kvamskogen. Jula vart – sjølvsagt – feira på Siribu, omringa av eit utal nissar og lys.

– Eg skal vera her oppe så lenge eg kan. Vestlandsvêret er ikkje noko problem, for dei siste åra i USA var eg i Seattle. Ein gjer for mykje ut av det dårlege vêret. Me har mange fine dagar her. Kvamskogen er ei naturperle utan like. Ein finn ikkje mange stader som er så flotte.