Visjonslaus eller j... visjonær?

Om eitt år står Ullensvang kommune opp som ein lokal mastodont i Hardanger. Kva retning skal nyskapnaden velja? Spørsmålet vart stilt på visjonsverkstadene i dei gifteklare kommunane før jul. Resultatet vart ei lang rekkje meir eller mindre originale og kreative framlegg som fekk kommentator Jens Kihl i Bergens tidende til å fyra laus under overskrifta «Ullent i Ullensvang». Spesielt original eller kreativ kan heller ikkje kritikken seiast å vera. Kihl ynskjer seg kommunar utan visjonar til jul. Kommentatoren fekk raskt svar på tiltale frå prosjektleiaren i nye Voss herad, som meiner resultatet kan verta visjonslause ja-kommunar som virrar rundt som hovudlause høns.

Visjonar – som kan tyda både openberring, draum og mål, vel sjølv kva som passar – står fram i mange tilfelle som flate flosklar utan innhald som i litt for mange tilfelle er meir prega av å vera slagord enn mål. Der har Kihl eit poeng. Likevel har prosjektleiaren truleg rett i at dei er heilt naudsynte – eit naudsynt vonde, kan ein kanskje seia. Har ein ikkje overordna mål å styra etter, vert ein fort retningslaus. Dei fleste større verksemder og mange små – heilt sikkert også ei stor avis som Bergens tidende – har overordna mål. Somme vil nok, delvis med rette, hevda at det er skilnad på private føretak og kommunar, og at visjonen «gode tenester» vil vera nok for dei fleste i sistnemnde gruppe. Ei slik formulering har eit fellestrekk med svært mange, truleg dei fleste, kommunale visjonar og mål: Som målestokk er dei lite tenlege, all den tid tolkinga av formuleringa vil sprikja vidt. Definisjonen ei god teneste heng saman av mange faktorar og avheng til dømes av politisk syn. Ein Sp-politikar kan såleis tolka eit kommunalt vedtak som heilt i tråd med visjonen, medan ein Frp-politikar vil sjå det heilt annleis. Ta Hardangerbadet i Kvam. Somme vil meina det tilfører Kvam nye, billege basseng, vekst og utvikling. Spør ein til dømes i Ålvik, vil mange truleg meina at det undergrev eit godt, lokalt tilbod og heilt sikkert kjem til å få den kommunale økonomien til å gå til pisis og det som verre er.

Det er såleis vanskeleg å finna ein visjon som gjer det openbert kva som er det rette valet i ei kva som helst sak. Likevel er det ei nyttig rettesnor. Gode visjonar er både overordna og langsiktige, men samstundes handfaste og jordnære nok til å tyda noko i praksis.

Jondal-målet «Me skal bli fleire» er enkelt, forståeleg og godt når ein fyrst har bestemt seg for at fleire innbyggjarar er rota til alt godt, men vart lettare komisk då det vart klart at kommunen noko motvillig snart får «påfyll» av 10.000 innbyggjarar. Sannferdig er visjonen i det minste.

Ein kan lett harselera med Kvam-visjonen «ei oppsiktsvekkjande framtid», men han er langt frå den verste i klassen – og mange hestehovud betre enn det svært nøkterne «Kvam – midt i Hordaland» eller harselasmagneten «Sjå opp, sjå fram, sjå på Kvam!»

Målet om å vekkja oppsikt er relativt særeige og ber i seg høgare ambiasjonar enn det ordinære, og er slett ikkje så ille som leiestjerne. Det skal seiast at meiningane nok er delte om kva som er oppsiktsvekkjande. Mykje av det som har gått føre seg i det offentlege Kvam dei siste valperiodane, er temmeleg oppsiktsvekkjande, men ikkje alltid i den rette valøren av ordet. Styrken til Kvam er at visjonen vert nytta av dugande planleggjarar som underbyggjer han med strategiar og tiltak som er råd å forstå, noko heradet haustar ros for mellom anna i samband med plandokument.

Visjonar som svevar i stratosfæren utan eit fundament av meir forståelege og konkrete tiltak, er verdlause. For ofte i det offentlege stoppar kreativiteten ved visjonen. Oppfølginga sviktar. Konsekvensen er at tiltaka vert identiske med og like luftige som målet. Det ferskaste skrekkeksempelet er strategidokumentet til Hardangerrådet, der mål og tiltak i mange tilfelle er identiske med eit uforpliktande tillegg om at rådet skal «arbeida for», «ta initiativ til» eller «påverka». Arbeidsgruppa bak dokumentet kunne etter alt å døma med fordel ha spandert på seg både nokre rundar til i tenkjeboksen og ikkje minst bede om fleire innspel frå utanforståande.

Visjonsutforming er vanskeleg. Det er såleis ikkje grunnlaust å avvikla ti verkstader for å «mekka» den rette formuleringa. At dei ikkje får folk til å gå mann av huse, og at dei er dominerte av politisk aktive og administrativt tilsette, må ein berre leva med. Dei gjev i alle fall folk flest sjansen til å delta og påverka, og dei samlar mange gode hovud til beste for fellesskapet.

Ullensvang la ut resultata av visjonsverkstadene på heimesida si før jul. 59 prosent av røystene – truleg få frå KrF-tilknytte – gjekk til framlegget «Ullensvang – jævla bra kommune». Noko av forklaringa er truleg at prosjektleiinga la visse føringar i publiseringa av røystinga, og kanskje at røystinga fyrst og fremst nådde ut til dei aktive på nettet. Mest av alt les eg utfallet som ein stille protest mot flosklane som dominerer slike idémyldringar. Framlegget var utvilsamt i ein eigen særklasse og kan med velvilje tolkast som jordnært og originalt. Med uvilje kan det kallast platt og barnsleg, og utvilsamt lite parlamentarisk. Uventa var det uansett ikkje at det vann soleklart.

Så kva visjon bør Ullensvang ha? «Ullensvang – heilt grøn» (utvilsamt heilt korrekt og garantert populær i MDG)? Nei. «Ullensvang – frå fjord til fjell»? Nei, uoriginalt, faktatørt og visjonslaust. «Ullensvang – mot alle odds.» Tja. Truleg populær i delar av Jondal, saman med «Ullensvang – med tvang skal kommunen byggjast». «Ullensvang – tæring etter næring» bør høva dei sparsame mellom oss.

Eg veit kort og godt ikkje. Her krevst lagarbeid. Men: Politikarar viser gong på gong raustleik og evne til å ta imot innspel og snu i tolvte time, og visjonsspørsmålet skil seg heilt sikkert ikkje frå andre saker. Det er såleis ikkje for seint. Fellesnemnda skal vedta visjonen 7. februar. Tenk – og føreslå – medan du enno kan påverka! Kanskje kan eit j... bra benkeforslag verta vinnaren?