Fisk og fakta

– Det vert skrive lite som talar for oppdrettsnæringa, noko eg tenkjer er synd. Alle saker har to sider, skriv Tiril Eiken i dette lesarinnlegget.

Oppdrettsnæringa har teke stor plass i Hordaland Folkeblad i det siste. Saka om oppdrettsanlegg ved Kvamsøy opprører kvemmingane, og argumenta som svartmålar næringa, kjem på trykk i avisa. Som i dei fleste andre medium vert det skrive lite som talar for oppdrettsnæringa, noko eg tenkjer er synd. Alle saker har to sider.

Det kjem fram i ein rapport frå Havforskingsinstituttet at naturen ordnar opp sjølv i den genetiske påverknaden av moderate mengder rømt oppdrettslaks. Havforskinga har laga ein modell som gjer det mogleg å simulere «forureininga» av villaksen med rømt oppdrettslaks. Ein kan dermed sjå kva som skjer avhengig av mengda oppdrettslaks på gyteplassane. Forsøket har vore simulert opp til 50 prosent rømt oppdrettslaks på gyteplassane, og kom ut med resultatet låg til moderat innblanding. Og kvifor vert innblandinga så lita? Ifølgje havforskinga skuldast dette at rømt oppdrettslaks har mykje lågare gytesuksess enn villaksen, han er rett og slett ikkje attraktiv for villaksen. Dette handlar om at kvar villaks er spesialdesigna for akkurat si elv. Oppdrettslaksen har gen henta frå 40 lakseelvar, og er dermed ein gjennomsnittslaks utan spesialtilpassingar til særskilde elvar. Dette gjer han ikkje til ein dårlegare fisk, men han har lågare overleving både i elv og sjø, og den naturlege seleksjonen vil dermed jamne ut den endringa som kunne skjedd om ein oppdrettslaks gyt i ei elv.

Om våren vandrar villaksen ut mot havet, og på vegen passerer han mange oppdrettsanlegg. Frå naturen si side var det ikkje laks i fjorden på denne årstida, og det fører til at villakssmolten på veg ut møter lusa mykje tidlegare no enn han gjorde før. Men ettersom vandringa skjer på våren, er det få lus på oppdrettslaksen på grunn av låg vasstemperatur i sjøen. Lusegrensa på oppdrettsanlegga er òg skrudd ned frå 0,5 til 0,2 i denne perioden. Dermed er ikkje villaksen meir utsett for lus no enn han var før oppdrettsanlegga var på banen. Når villaksen vandrar tilbake til elva, vil lusa han eventuelt har med seg, falla av når han kjem i ferskvatn. Dermed må det vera ein annan syndar for dei låge villaksbestandane enn lusebestanden i oppdrettsanlegga.

For det er faktisk slik at endringane i villaksbestandane skjedde før oppdrettsnæringa skaut i vêret. På 1980-talet kom det ca. 100 000 laks tilbake til elvane. Halveringa i bestanden skjedde på 80- og 90- talet, då oppdrettsnæringa ikkje var særleg stor. Altså, oppdrett har truleg ikkje skulda. I dag er tilbakevendingstala like som på 90-talet, og det som halverte bestandane, er truleg kraftutbygging og overfiske i elvane. Dessutan er det mykje meir ekstremvêr og flaum no enn før. Elvane og økosystemet endrar seg, og villaksen trivest ikkje lenger i mange av elvane.

Eg meiner ikkje at oppdrettsnæringa er utan skuld i miljøproblem, og eg meiner ikkje det er greitt å leggje ut eit nytt oppdrettsanlegg ved Kvamsøy. Kvamsøy er ei perle, og eit oppdrettsanlegg er eit framandelement i naturen. Poenget mitt er at argumentasjonen på begge sider må vera sakleg og oppdatert, og alle må halde seg til regelverket. Det er eit faktum at villaksbestanden er redusert, og det er alvorleg, men å legge heile skulda for dette på oppdrettsnæringa, blir for enkelt. Derfor er det viktig at argumentasjonen baserer seg på oppdaterte fakta og ikkje berre repeterer halve sanningar om lus og rømmingar.

Tiril Eiken